منبع: نورپرتال (www.noorportal.net)
سال‌ها بود از دنياي كودكي‌ام فاصله گرفته بودم، ولي هنوز طعم خوش آن روزها را به ياد داشتم، زماني را كه ساعت‌ها با عروسكم همبازي مي‌شدم و گاه پا از دنياي كودكي فراتر مي‌نهادم و وارد دنياي بزرگترها مي‌شدم. امروز نيز در مقام يك مادر، درصدد يافتن همبازي و سنگ صبور مناسبي براي فرزندم بودم. خوشبختانه با ورود عروسك‌هايي به نام دارا و سارا به بازار كه حاصل تلاش مسئولان در سال‌هاي اخير بود، اميدوار بودم عروسك‌هايي را همبازي كودكم خواهم كرد كه در كنار جذابيت، نشاندهنده فرهنگ اصيل ايراني ـ اسلامي هستند. با همين تصور، همراه كودكم راهي بازار شدم.
اولين مغازه، دومين مغازه، سومين مغازه فروش اسباببازي و عروسك، همه و همه ويترين‌هايشان را با عروسك‌هايي پر كرده بودند كه هيچ شباهتي به عروسك‌هاي دارا و سارا نداشتند. آري، باز كشورهاي غربي و پيشرفته با فكر و تكنولوژي برتر خود عروسك‌هايي را با نام باربي روانه بازار كشورهاي ديگر و به ويژه كشورهاي اسلامي كردهاند تا فرزندانمان از همان دوران حساس كودكي، لباس، مو و نحوه پوشش خود را با اين عروسك‌ها هماهنگ سازند.
عروسك‌هايي كه به دليل ويژگي‌هاي بيمانندشان، اين روزها عرصه رقابت را بر ساخته‌هاي كشورهاي ديگر تنگ كردهاند. وجود برخي امتيازها مثل آوازخوان بودن و گوناگوني رنگ و لباس‌هاي جذاب در آنها از يك طرف و قيمت مناسب كه براي آنها منظور شده، از طرف ديگر، سبب شده است اين عروسك‌ها، نبض بازار را در دست داشته باشند.
آقاي ايراني، يكي از فروشندگان اسباببازي، با اظهار تأسف از كمتوجهي كودكان به عروسك‌هاي دارا و سارا با وجود تلاش‌هاي سازندگان آنها مي‌گويد: بيشتر خانواده‌هايي كه به قصد خريد عروسك براي فرزندانشان به مغازه ما مي‌آيند، عروسك‌هايي انتخاب مي‌كنند كه در كنار داشتن جذابيت و مشخصه‌هاي ديگر، قيمت مناسبي هم داشته باشند، ولي عروسك‌هاي دارا و سارا با قيمتي حدود 14 تا 15 هزار تومان عرضه مي‌شوند كه اين قيمت مناسب خانواده‌ها نيست و هر چند اين عروسك‌ها به خاطر نحوه پوشش و معيارهايي كه بر اساس آنها تهيه شده‌اند، معرّف فرهنگ اصيل و بومي سرزمين ما هستند، از نظر چهره و رنگ لباس، كودكان را به خود جذب نمي‌كنند. از اين رو، از خريد آنها استقبال نمي‌شود. حال آنكه عروسك‌هاي توليد كشورهاي بيگانه كه بازار را اشغال كردهاند، به قيمت يك سوم عروسك‌هاي دارا و سارا يعني حدود 3 تا 4 هزار تومان به فروش مي‌رسند كه به همين دليل، كودكان و خانواده‌هايشان از آنها استقبال مي‌كنند.
اما به راستي چرا؟ چاره كار چيست؟ در انتخاب عروسك براي فرزندمان چه اصولي را بايد در نظر بگيريم؟
دكتر حسن بلند، روانشناس و استاد دانشگاه، در اين باره مي‌گويد:
دوران كودكي يكي از حساس‌ترين دوره‌هاي زندگي است؛ زيرا كودك در اين دوران، تأثيرپذير است و از آنجا كه عروسك يكي از رايج‌ترين وسايلي است كه كودك از آن الگو مي‌گيرد، انتخاب درست اين وسيله شرايط ويژه‌اي دارد.
از نظر اين كارشناس، كودك با عروسك، فرهنگ‌سازانه انس مي‌گيرد و وضع كلي آن عروسك را دروني مي‌كند. سپس مجموعه آموزه‌هاي دروني شده را با خود به دوره‌هاي بعدي زندگياش مي‌برد. از طرفي به خاطر ظاهر عروسك، كه صورت آرماني و استاندارد برايش دارد، به مرور زمان در برابر پوشش‌هاي ديني و مذهبي مقاومت مي‌كند، بيآنكه بفهمد چرا؟
دكتر بلند، قيمت عروسك‌هاي دارا و سارا را در پايين بودن فروش اين عروسك‌ها بيتأثير نميداند و مي‌افزايد: عروسك يك كالاي اقتصادي است كه قيمت آن تابع چندين فاكتور است، ولي زماني كه قصد نشر يك آموزه فرهنگي را داريم، نبايد خيلي اقتصادي فكر كنيم. در عين حال بايد به اين عروسك‌ها چنان جذابيتي ببخشيم كه بتوانند رقيبان ديگر خود را كنار بزنند و جايشان را در بين فرزندان ايراني باز كنند.
وي خاطر نشان مي‌كند: اگر فرزند ما از عروسكي استفاده كند كه در او تعارض ايجاد كند و محرك‌هايي را براي او بسازد، حتي اگر بخواهيم در مسير مناسب قرار بگيرد، اين امر او را به سمت و سوي ديگر مي‌كشد.
پس در انتخاب عروسك رعايت اين اصول لازم است:
1. همخواني با فرهنگ ايراني اسلامي: اين مهم كه خانواده‌ها بايد به آن توجه كنند، با همت و نوآوري طراحان و سازندگان عروسك اجرا شدني است. به ويژه در اين دوره زماني كه كشورهاي استعمارگر و پيشرفته، هر ثانيه با ايده‌اي نو و هدفي از پيش تعيين شده بازار كشورهاي جهان سوم را در كنترل خود مي‌گيرند.
2. سبك و جذاب بودن عروسك: همه صاحبنظران و كارشناسان امر تأكيد دارند كه عروسك بايد از نظر وزني سبك، و از نظر ظاهر، ساده و در عين حال جذاب و زيبا باشد تا بتواند كودكان را جذب كند و همبازي و همنشين ساعت‌هاي تنهايي آنها شود.
3. ارزان و در دسترس بودن عروسك: بيشك گران بودن يك عروسك، خريد آن را مشكل ميسازد و همواه پشت ويترين مي‌ماند. به ويژه در شرايط كنوني كه خانواده‌ها با غول گراني دست و پنجه نرم مي‌كنند، خريد عروسك‌هاي گران برايشان امكانپذير نيست. از اين رو، عرضه عروسك‌هاي ارزان، زيبا، جذاب و در عين حال همخوان با فرهنگ ملي، راهكاري مهم و اساسي است كه مسئولان و طراحان اين وسايل بايد به آن توجه كنند.
4. در نظر گر فتن سن كودكان در انتخاب عروسك‌هايشان نيز اصل ديگري است كه بايد خانواده‌ها به آن توجه كنند. اميد است خانواده‌ها و سازندگان و طراحان عروسك، با رعايت اين اصول امكان انتخابي درست را به نسل آينده بدهند و اوقاتي خوش و ماندگار براي آنها بسازند، بهگونه‌اي كه بتوانند فرهنگ اصيل كشورشان را در همه مراحل زندگي وارد كنند.
بايدها و نبايدها
يكي از مهم‌ترين هدفها و بهترين كاركردهاي اسباببازي، انتقال ارزش‌هاي فرهنگي و اجتماعي به كودكان است.[1]
متخصصان بايد اسباب‌بازي‌هايي را طراحي كنند كه آداب و رسوم، پوشش، سبك و شيوه رفتاري پذيرفته شده در جامعه خود را تبليغ كنند، نه فرهنگ و مدل‌هاي پوششي بيگانه را.[2]
اسباببازي هر كشور براي كودكان همان فرهنگ و همان كشور مفيد و مناسب است و استفاده از آن در فرهنگ‌ها و كشورهاي ديگر، مي‌تواند آسيبزا باشد.[3]
اسباببازي نبايد نشاندهنده حرفه خاصي باشد؛ زيرا فرصت رشد و نوآفريني كودكان را در زمينه‌هاي ديگر از آنها مي‌گيرد.[4]
گوناگوني را در انتخاب اسباببازي رعايت كنيد؛ چون استعدادهاي گوناگون كودك نيازمند ابزاري براي شكوفا شدن است.[5]
هر چه اسباب بازي ساده‌تر باشد، پويايي ذهني و ابتكار كودك درباره آن بيشتر خواهد بود. اسباب بازي‌هاي خودكار و مكانيكي فرصت رشد نوآوري را از كودكان مي‌گيرند.[6]
اسباببازي عامل انتقال فرهنگ است. از هر جا بيايد و در هر جا ريشه داشته باشد، فرهنگ همان جا را به همراه دارد. بنابراين، بسياري از اسباب‌بازي‌هاي موجود در بازار، ابزار تهاجم فرهنگي‌اند و پيآمدهاي تربيتي نامناسبي به همراه دارند.[7]
بازي براي كودك يك نياز رواني، زيستي و اجتماعي است. اسباببازي در كودك شوق و ذوق به بازي پديد مي‌آورد و بازي را پرمحتواتر مي‌كند و در بيشتر موارد به ابتكار بازي‌هاي جديد مي‌انجامد.[8]
هر سال كودكان زيادي، از ناحيه اسباب‌بازي‌هاي خود آسيب مي‌بينند، دچار نقص عضو مي‌شوند و حتي گاهي جان خود را از دست مي‌دهند. پس هنگام انتخاب اسباببازي به ايمني آن توجه كنيد.
اسباببازي خوب و مناسب، به كودك فرصت مي‌دهد تا توانايي‌هاي جسمي، رواني، عاطفي، اجتماعي و اخلاقي خود را بپروراند و امكان رشد بهنجار شخصيتي را به او مي‌دهد.[9]
در دل هر عروسك يك عقيده و روش زندگي نهفته است و انتخاب عروسك؛ يعني انتخاب الگويي براي كودك.
آثار تربيتي عروسك‌ها بر دختران، در رفتار دوران جواني و ميانسالي آنها جلوهگر خواهد شد.
براي محبوب يا منفور شدن شخصيتي در جامعه، كافي است عروسك آن شخصيت با ويژگي‌هاي مخصوص طراحي شود (مثل عروسك‌هاي بنلادن و صدام كه به منظور تخريب چهره اين دو در ذهن نسل جديد، توليد كردهاند).
هر عروسك نماينده يك فرهنگ است و با توجه به انس ويژه دختران با عروسك‌ها، به راحتي بر روح و قلب كودك چيره مي‌شوند. او را به پيروي از ارزش‌هاي فرهنگ خود وا مي‌دارند
حتي ظاهر عروسك‌ها در شكلگيري سليقه كودكان مؤثر است. دليل استفاده بيش از حد دختران ايراني از رنگ مو و لنزهاي روشن را مي‌توان در چهره عروسك‌هاي كودكيشان جستوجو كرد.
عروسك، ظريف‌ترين واسطه آموزشي در تربيت كودك به شمار مي‌رود و با توجه به انسي كه كودك به عروسك مي‌گيرد، ناخودآگاه از ظاهر او تقليد مي‌كند.[10]
چهره و اندام عروسك‌ها و پوشش و آرايش آنها بايد با معيارهاي اسلامي و فرهنگي ما سازگار باشد.[11]
كودك با تصور واقعي بودن عروسك، با او رابطه برقرار ميسازد و در پوشش و آرايش، با عروسكش همانند‌سازي مي‌كند. در اين روند است كه با دنياي واقعي آشنا مي‌شود.[12]
رنگ لباس عروسك و رنگ اسباببازي را بايد از رنگ‌هاي شاد انتخاب كرد و تا حد امكان، كودك را در انتخاب رنگ آزاد گذاشت.
عروسك‌هاي نيمهعريان، آرايششده و آوازخوان، گرايش‌هاي جنسي كودك را ناخودآگاه بيدار و تقويت مي‌كند و مي‌تواند زمينه‌ساز بيحجابي، گرايش به موسيقي و انحراف‌هاي اخلاقي كودك در آينده باشد.[13]
پي نوشتها :
[1]. محمدصادق شجاعي، بازي كودك در اسلام، قم، مركز پژوهش‌هاي اسلامي صدا و سيما، 1383، ج1، ص 139.
[2]. همان.
[3]. همان.
[4]. همان، ص 140.
[5]. همان، ص 138.
[6]. همان، ص 137.
[7]. همان، ص 153.
[8]. همان، ص 135.
[9]. همان، ص 101.
[10]. اكبر مظفري، برداشت آزاد از كتاب: پژوهشي در عروسك امريكايي باربي، قم، شاكر، 1384.
[11]. بازي كودك در اسلام، ص 140.
[12]. همان.
[13]. همان، ص 152.