منبع: نورپرتال (www.noorportal.net)
اسلام، توجه به نيازهاي معنوي و تأمين احتياجات رواني كودك را به طرز ظريفي پيش بيني نموده است. از اين روست كه تكريم و رعايت احترام كودك به عنوان يك حق مسلم بر عهدۀ والدين و ديگران، مورد تأكيد قرار گرفته است. زيرا كه دورۀ كودكي مهم ترين دورۀ زندگي انسان و دورۀ شكل پذيري و اثر پذيري او مي باشد.
روانشناسان معتقدند كه در اين دوره مهم ترين عامل مؤثر در رشد و تكامل شخصيت كودك محيط، اولياء و اطرافيان او هستند.1
همچنين روانشناسان، يكي از علتهاي ايجاد عقدۀ رواني را محترم نبودن فرد در برابر ديگران مي دانند. مراعات احترام كودك يكي از راههاي پيشگيري از پيدايش چنين آسيب رواني است. به علاوه، تكريم كودك و احترام به او، حس خودباوري و اعتماد به نفس را كه در ارتباطات اجتماعي بسيار حائز اهميت است، در آنان تقويت مي كند.
بنابراين، تكريم و احترام به شخصيت كودك را مي توان به عنوان يك وسيله و روش تربيتي معرفي كرد. به همين جهت اسلام بر اين مهم تأكيد بسيار كرده است.
پيامبرصلي الله عليه و اله فرموده اند: «اكرموا اولادكم و احسنوا آدابهم يغفرلكم2؛ فرزندان خود را احترام كنيد و آدابشان را نيكو گردانيد تا مورد مغفرت و بخشش قرار گيرند».
البته به دليل افكار غلط جاهلي، دختران بيشتر مورد بي مهري قرار مي گرفتند، لذا احترام به دختران مورد تأكيد قرار گرفته است.
ابن عباس نقل مي كند كه پيامبرصلي الله عليه و اله فرمودند: «من كانت له انثي فلم يؤذها و لم يهنها و لم يؤثر ولده عليها ادخله الله الجنة3؛ هر كه دختري داشته باشد و به او آزار نرساند و به او بي احترامي نكند و پسرش را بر او مقدم ندارد، خداوند او را وارد بهشت مي كند».
و همچنين ابن مسعود از پيامبرصلي الله عليه و اله نقل مي كند كه: «من كانت له ابنة فادبها و احسن ادبها و علمها فاحسن تعليمها فاوسع عليها من نعم الله التي اسبغ عليه كانت له منعة وسترا من النار4؛ هر كه دختري داشت و به بهترين صورت او را تربيت و تعليم كرد و همچنين از نعمتهايي كه خداوند بر او ارزاني داشته است بهره مندش ساخت در برابر آتش جهنم براي خود سپري فراهم ساخته است».
و نيز پيامبرصلي الله عليه و اله فرمودند: هر كس وارد بازار شود و هديه اي براي خانواده ي خود بخرد چون كسي است كه صدقه اي براي گروهي نيازمند برده باشد و اگر خواست انچه را كه به خانه برده بين آنان تقسيم كند از دختران شروع كند، زيرا هر كه دختر خود را خوشحال كند همانند آن است كه بنده اي از اولاد اسماعيل آزاد كرده باشد .و هر كس سبب شادماني فرزندي شود مثل آن است كه از ترس خدا گريسته باشد و هر كس از خوف خدا اشك بريزد، خداوند او را به بهشتهاي پرنعمت خويش داخل مي گرداند.5
البته اكرام و احترام كودكان مصاديق فراواني دارد كه در اسلام بدانها تصريح شده است كه به برخي از آنها اشاره مي كنيم.
سلام كردن به كودكان:
سلام دادن به كودكان، نشانۀ تواضع، مناعت طبع، نرمخويي و سبب ارج نهادن به شخصيت كودكان است.
پيامبرصلي الله عليه و اله در راه تكريم كودكان از حد جواب سلام و احوالپرسي قدم فراتر مي نهاد و با آن مقام ارجمند به آنها سلام مي كرد و پيوسته بر اين كار اصرار داشتند تا اين رفتار بعد از ايشان در ميان مسلمانان سنت گردد.
امام صادق عليه الاسلام به نقل ازرسول اكرم صلي الله عليه و اله فرمودند: «خمس لا ادعهن حتي الممات... و التسليم علي الصبيان سنة من بعدي6؛ پنج چيز است كه تا لحظۀ مرگ آنها را ترك نمي كنم... يكي از آنها سلام گفتن به كودكان است تا اين رفتار، پس از من، (در ميان مسلمانان) سنت گردد».
خطاب نيكو به فرزندان:
يكي از مظاهر احترام به كودك چنان كه پيشتر هم اشاره شد، انتخاب نام شايسته براي اوست. همچنين به احترام نام بردن از او و صدا زدن او با اوصاف و لقبهاي نيكو و شايسته، از ديگر موارد احترام و تكريم كودكان به شمار مي رود.
اوصاف و لقبهايي كه حاكي از مهر و محبت و يادآور خير و فضيلت باشند. صداكردن محترمانه كودك با اين اوصاف و القاب، علاوه بر تشديد روابط مهرآميز، شخصيت كودك را به خوب بودن و به رشد و كمال رسيدن، سوق مي دهد و در او اعتدال رواني برقرار مي سازد و او را فردي مهرورز و داراي روحي كريم بار مي آورد.
در اين رابطه پيامبرصلي الله عليه و اله فرمودند: «اذا سميتّم الولد فاكرموه و اوسعوا له في المجلس و لا تقبحّوا له وجها7؛ وقتي نام فرزندتان را مي بريد، او را گرامي بداريد و جاي نشستن او را وسيع قرار دهيد و نسبت به او رو ترش مكنيد».
و نيز ايشان فرموده اند: «اذا سميتّم الولد محمدا فاكرموه و اوسعوا له في المجلس تقبحوا له وجها8،هرگاه نام فرزندتان را محمد گذاريد، او را اكرام و احترام نماييد، در مجلسي كه وارد مي شود جا برايش بگشاييد و چهره به رويش ترش مكنيد».
برخورد محترمانه با كودكان در مجالس كه در دو روايت فوق بدان اشاره شده است، خود يكي از مصاديق تكريم كودكان محسوب مي شود.
عيبجويي نكردن از كودكان:
هشام بن عروه از پدر خود نقل مي كند: روزي مردي در حضور پيامبرصلي الله عليه و اله به خاطر عملي كه فرزندش انجام داده بود از او عيبجويي كرد. پيامبرصلي الله عليه و اله به وي فرمود: «انما ابنك سهم من كنانتك 9؛ فرزندت تيري از تيرهاي تيردان تو است». يعني فرزندت پارۀ تن تو و ذخيرۀ آيندۀ تو است و تو با توهين به شخصيت او هم به خود ضربه مي زني و هم اين كه كسي را تضعيف مي كني و بي مقدار مي سازي كه در آينده به تو ياري خواهد رساند و پشتيبان تو خواهد بود و هر عمل نيكي كه انجام دهد، تو نيز از اجر و پاداش آن بهره مند خواهي شد.
انتظار بجا داشتن از فرزند:
پدر و مادر بايد همواره مراقب باشند كه انتظاراتشان از فرزندان در حد طاقت و قوه و استعداد آنان باشد و هرگز اميال خود را بر آنان تحميل نكنند و همچنين آنچه را كه كودك در قوه داشته و انجام داده است با محبت از او بپذيرند. چه، انتظار وراي حد و توان كودك او را به گناه و طغيان و دروغ مي كشاند.
پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله مي فرمايند: «رحم الله من اعان ولده علي برّه، قال: قلت كيف يعينه علي برّه؟ قال يقبل ميسوره و يتجاوز عن معسوره و لا يرهقه و لا يخرق به...10 ؛ خداوند رحمت كند كسي را كه فرزندش را بر نيكويي اش ياري كند. راوي گويد: پرسيدم چگونه فرزند خود را بر نيكويي اش ياري كند؟ حضرت در جواب فرمودند: آنچه را كه در وسع و توان كودك باشد و آن را انجام دهد، بپذيرد و از آنچه كه بر كودك سخت و دشوار است درگذرد و با تحميل كارهايي فوق طاقت، به او ستم روا ندارد و در رفتار با او درشتي و سختگيري نشان ندهد».
وفاي به عهد:
اسلام بر عملي كردن وعده هايي كه پدران و مادران به فرزندان خود مي دهند تأكيد فراوان دارد؛ زيرا والدين با عمل نكردن به وعده ها، شخصيت فرزندان خويش را تحقير كرده و به آنان درس دروغگويي مي دهند و با گفتار بي عمل خود سخناني را هم كه در آينده خواهند گفت، از پيش بي اعتبار مي سازند.11
علي عليه الاسلام از پيامبرصلي الله عليه و اله نقل مي كنند كه: «اذا وعد احدكم صبيه فلينجز12؛ هر يك از شما، اگر به فرزند خود وعده اي مي دهد، بايد بدان وفا كند».
و همچنين امام كاظم عليه الاسلام فرمودند: «اذا وعدتم الصغار فاوفوا لهم فانهم يرون انكم الذين يرزقونهم و ان الله ليس يغضب لشيء كغضبه للنساء والصبيان13؛ اگر به كودكانتان وعده داديد وفا كنيد زيرا آنان مي پندارند كه روزيشان به دست شماست، به راستي خداوند بر هيچ چيز آن چنان خشم نمي گيرد كه به خاطر زنان و كودكان».
پي نوشت ها:
1 جلالي، مهدي، روان شناسي كودك، انتشارات اميركبير، تهران، چاپ چهارم، خرداد1347ه.ش.، ص464.
2 . وسائل الشيعه، ج15، ص195، ح9.
3 . مستدرك الوسائل، ج15، ص118، ح2.
4 . كنزالعمال، ج16، ص452.
5 . مكارم الاخلاق، ص221.
6 . بحارالانوار، ج73، ص10.
7 . شعيري، محمد بن محمد، جامع الاخبار، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، بيروت، چاپ اول، 1406ه.ق.، ص124.
8 . وسائل الشيعة، ج15، ص127.
9 . كنزالعمال، ج16، ص584.
10 وسائل الشيعة، ج15، ص199، ح8.
11 . حقوق فرزندان در مكتب اهل بيت عليه الاسلام ، ص97.
12 .مستدرك الوسائل، ج15، ص170.
13 . وسائل الشيعة، ج15، ص202.