 | تبليغات |  |
|
|
| سلامت و بهداشت در دين | |
|
|
|
چهارشنبه 2 تير 1389
اهميت بهداشت در اسلام
نويسنده: ابوالفضل خراساني
منبع: بهداشت زندگي، ص 3 - 8 / انديشه قم (www.andisheqom.com)
قوانين اسلام بر مبناي فطرت آدمي بنا شده است. آنچه از حلال و حرام و امر و نهي مي بينيم، مصلحت انسان در آنها ملاحظه شده است. همانطور كه امام باقر - عليه السلام - فرمود: «خداوندي كه انسان را خلق كرده است، مي داند كه چه چيزي براي او مفيد و چه چيزي مضر است، در نتيجه چيزي كه مفيد است را حلال و چيز مضر را حرام كرده است.»[1] همچنين در قرآن كريم مي فرمايد: «چيزهاي طيب و پاكيزه را براي شما حلال و چيزهاي پليد و خبائث را براي شما حرام كرديم.»[2]
در تعاليم اسلامي در باب بهداشت و تغذيه، اصولي كه سلامتي انسان را تأمين مي كند، رعايت شده است. مكتب اسلام با تحريم خبائث و پليدي ها و حلال كردن پاكيزگي و پاكيزه ها و قاعده حفظ اعتدال، راه رسيدن به اين مقصود را فراهم ساخته است.
از نظر اسلام رعايت مسائل بهداشتي در بعضي اوقات واجب است، زيرا در اسلام حفظ جان واجب است و اگر عدم رعايت مسائل بهداشتي سبب به خطر افتادن جان انسان ها شود در اين صورت رعايت اصول و مسائل بهداشتي لازم است؛ زيرا مقدمه واجب نيز واجب است و احتمال دارد يكي از مصاديق آيه: «وَ لاَ تُلقُوا بِأيدِيكُم إلَي التَّهلُكَهِ و ...»[3] باشد.
برخورداري از بهداشت و سلامتي يكي از حقوق مسلم فردي و اجتماعي است كه در دين اسلام به صورت تكليف وجوبي، حرمتي، استحبابي و يا مكروهي گنجانده شده است. جامعه موفق جامعه اي است كه جسم و روان مردم آن سالم باشد. سلامت جسم و روان مهمترين ابزار تكامل انسان است و از ديدگاه اقتصادي نيز از اهميت قابل توجهي برخوردار است.
بهداشت و پيشگيري سبب سلامتي فكري و جسمي جامعه مي شود و از نظر اقتصادي نيز مقرون به صرفه است. تحقيق و تفحص در آيات قرآن و احاديث و متون اسلامي توجه و دقت اسلام را نسبت به بهداشت و سلامتي فرد و جامعه روشن مي سازد. هيچ دين و مكتبي مانند اسلام، نسبت به مسائل و اصول بهداشتي سفارش نكرده است. اسلام اكثر مسائل بهداشتي را تحت عنوان واجب، حرام، مستحب يا مكروه بيان كرده است. مثلاً: خوردن خبائث و چيزهاي پليد از قبيل، خون، چرك، ادرار، مدفوع، گوشت مردار، گوشت حيوانات حرام گوشت، خوردن خاك، شراب، آبجو و ساير مسكراتي كه عقل را زايل و سلامتي انسان را به خطر مي اندازد، حرام است، از طرفي بسياري از مسائل بهداشتي كه نقش مهمي در سلامتي انسان دارند را، تحت عنوان واجب يا مستحب بيان كرده است. مثلاً: از شرايط نماز، طهارت بدن و لباس مي باشد و وضو و غسل از واجبات و مقدمات نماز شمرده شده و در وضو و غسل، شستن داخل بيني و دهان و مسواك زدن مستحب است.
فلسفه احكام
فلسفه احكام از مباحث بسيار جالب است، زيرا تمام احكام از نظر اسلام فلسفه و حكمتي دارند كه براي همه روشن نيست، گاهي در بيانات معصومين رهنمودهايي ديده مي شودكه براي همه مردم عموميت نداشته و يا بر مبناي شرايط خاصي ذكر شده است.[4]
احكام اسلامي چون ارتباط با وحي دارد مافوق يافته هاي بشر است به همين خاطر تطبيق احكام اسلامي كه زير بناي استواري دارد و به سرچشمه فياض وحي وصل است با فرضيه هاي زودگذر و غير مطمئن علوم روز، كار نادرستي است، هر چند شايد بسياري از احكام اسلامي با علوم روز مطابقت كند. بعضي اصرار دارند كه فلسفه احكام اسلامي را با علوم روز و علوم بشري تطبيق دهند، مثلاً: براي حرمت شراب و حرمت گوشت خوك استناد به مضرات جسمي آنها مي كنند يا در ارتباط با وجوب روزه فقط استناد به آثار و منافع جسمي آن مي كنند، اين كار صحيح نيست هر چند شايد حرمت يا وجوب، چنين آثار جسمي را نيز به همراه داشته باشد. فلسفه بسياري از احكام براي ما روشن نيست و تنها چيزي كه مي توانيم بگوييم اين است كه در فلسفه احكام اسلامي، مصالح و مفاسد و سود و زيان چه مربوط به جسم و چه مربوط به روح، نسبت به فرد و جامعه در نظر گرفته شده است. هر چه به سود فرد و جامعه از نظر جسم و روح باشد، حلال و هر چه به زيان جسم و روح فرد و جامعه باشد، حرام است.
در اسلام مصلحت مقدم بر منفعت است؛ چه بسا چيزي براي انسان نفعي داشته باشد ولي به مصلحت او يا جامعه نباشد. همچنين در اسلام با توجه به قاعده «لا ضرر و لاضرار في الاسلام»، ضرر رساندن به خود و ديگران ممنوع است. به همين خاطر آلوده كردن محيط زندگي جايز نيست و رعايت اصول بهداشت از ضروريات سلامتي است و اين خود يك «عبادت» است؛ زيرا در اسلام هر عملي كه به نيت اداي وظايف الهي و خدمت به جامعه اسلامي صورت گيرد، عبادت است.
در دعاي كميل مي خوانيم: «قوّ علي خدمتك جوارحي»، اگر انسان اعضا و جوارح قوي و سالم داشته باشد بهتر مي تواند به عبادت بپردازد. همچنين گام برداشتن در راه تأمين بهداشت عمومي جامعه نيز از عبادات بزرگ به شمار مي آيد.
پيشگيري قبل از درمان
پيامبر - صلي الله عليه و آله - فرمود: «هيچ دارويي نيست، مگر اينكه اثر سوئي به همراه دارد.»[5]
پيشگيري هميشه آسانتر و راحت تر از درمان است، زيرا درمان از طريق داروهاي شيميايي و يا بعضي داروهاي گياهي غالباً با اثرات سوء همراه است و عوارض جانبي منفي در بدن به جا مي گذارد و چه بسا بعضي اوقات درمان امكان پذير نيست. علاوه بر اين از نظر اقتصادي هزينه درمان خيلي بيشتر از هزينه پيشگيري مي باشد.
بهره گيري از نعمت هاي خداوند در سلامت انسان و رفاه او نقش زيادي دارد، يكي از نعمتهاي خداوند «آب» است كه نقش آن در بهداشت و سلامتي بر همه روشن است.
استفاده كردن از نعمتهاي الهي در روايات و آيات سفارش شده است. خداوند در قرآن مي فرمايد: «كُلُوا وَ اشرَبُوا وَلَا تُسرِفُوا، بخوريد و بياشاميد ولي اسراف نكيند.»[6] همچنين امام صادق - عليه السلام- فرمود: «هر چيزي كه براي بدن مفيد است اسراف نيست، بلكه اسراف در جايي است كه مال تلف شود و به بدن ضرر وارد شود.»[7]
اين يك دستور جامع بهداشتي است كه در سلامتي بشر نقش به سزايي دارد، اگر انسان از نعمتهاي الهي درست استفاده كند و چيزهاي حلال بخورد، نيازهاي بدن را تأمين مي كند. در بعضي از روايات آمده است كه اگر كسي هزينه اي براي تأمين مواد لازم بدن نكند، ضرر بيشتري به خاطر بيماري متوجه او مي شود. بدن انسان نيازمند انواع ويتامين ها، پروتئين ها، قندها، چربي ها و.... مي باشد كه خداوند آنها را در نعمت هاي خود جازسازي كرده است.
چند حديث پزشكي
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله - فرمود: «خداوند هيچ دردي را خلق نكرده است مگر اينكه براي آن دوايي نيز خلق كرده است.»[8]
اگر انسان مريض شد، بايد به پزشك مراجعه كند.
يكي از انبيا بيمار شد و گفت: «خود را درمان نمي كنم تا پروردگارم مرا شفا دهد.» خداوند وحي كرد: «شفايت نمي بخشم تا اينكه درمان كني خود را كه شفا از من است.»[9]
علم پزشكي از نظر اسلام اهميت زيادي دارد و علم أبدان را يكي از علوم مهم مي داند و فرا گرفتن علم طب براي برطرف كردن نياز جامعه لازم و بعضي اوقات واجب است. پيامبر اكرم - صلي الله عليه و آله - فرمود: «كار طبابت حساس است و نياز به آگاهي لازم دارد.»[10]
امام صادق - عليه السلام - فرمود: «پزشك بايد تقوي پيشه كند و كوشش فراوان در راه بدست آوردن اطلاعات طبي نمايد و به ديگران نيز بياموزد.»
پيامبر اكرم - صلي الله عليه و آله- فرمود: «اگر پزشك آگاهي لازم را در امر طبابت نداشته باشد و ضرري به بيمار برساند، ضامن است.»[11]
بهداشت در قرآن مجيد
«كُلُوا و اشرَبُوا وَلَا تُسرِفُوا إِنِّهُ لَا يحِبُّ المُسرِفِينَ»[12]
اين يك دستور جامع بهداشتي است كه در سلامتي بشر نقش بسزايي دارد.
تحقيقات دانشمندان به اين نتيجه رسيده است كه سرچشمه بسياري از بيماريها، غذاهاي اضافي است كه به صورت جذب نشده در بدن انسان باقي مي ماند. اين مواد اضافي بار سنگيني براي قلب و ساير دستگاههاي بدن است و همچنين منبع آماده اي براي انواع عفونتها و بيماريها مي باشد. عامل اصلي اين مواد اضافي، زياده روي در تغذيه و به اصطلاح «پرخوري» است. «پرخوري»، سبب بيماريهاي قند، چربي خون، تصلب شرايين، نارساييهاي كبد و انواع سكته ها و چاقي و... مي شود. مرحوم طبرسي در تفسير «مجمع البيان» نقل مي كند: كه هارون الرشيد يك طبيب مسيحي داشت كه مهارت او در طب معروف بود، روزي اين طبيب به يكي از دانشمندان اسلامي گفت: من در كتاب آسماني شما چيزي از طب نمي يابم، در حالي كه دانش مفيد بر دو گونه است؛ «علم اديان و علم ابدان». دانشمند مسلمان در پاسخش گفت: خداوند همه دستورات طبي را در نصف آيه اي از كتاب خويش آورده است، «كُلُوا و اشرَبُوا وَ لَاتُسرِفُوا إِنِّهُ لَا يحب المسرفين»[13] و پيامبر ما نيز طب را در اين دستور خويش خلاصه كرده است: «المِعده بَيت كُل داء وَ الحميه رَأس كُل دواء وَ اَعط كُل ما عودته»[14] يعني: «معده خانه همه بيماريها است و امساك سرآمد همه داروها است و آنچه بدنت را عادت داده اي (از عادت صحيح و مناسب) آن را از او دريغ مدار.»
طبيب مسيحي هنگامي كه اين سخن را شنيد، گفت: «قرآن شما و پيامبرتان براي جالينوس (طبيب معروف) طبي باقي نگذاشته است.»[15]
[1] . علل الشرايع، صدوق.
[2] . اعراف 7/157.
[3] . بقره 2/195.
[4] . اعتقادات صدوق، باب 44.
[5] . طب النبي.
[6] . اعراف 7/31.
[7] . فصول المهمه، شيخ حر عاملي.
[8] . طب النبي.
[9] . لئالي الاخبار.
[10] . سفينه البحار، ماده طب.
[11] . همان
[12] . اعراف 7/31.
[13] . اعراف 7/31
[14] . بحارالانوار.
[15] . اقتباس از تفسير نمونه، ج 6، ص 155- 153.
|
|
|
تعداد بازديد اين صفحه:
20044
|