منو
تبليغات







 
اخلاق
اخلاق
يكشنبه 21 خرداد 1391 شيوه شناخت فضايل و رذايل اخلاقي
نويسنده: مهدي حائري تهراني
منبع: مقاله شناخت فضائل و رذايل اخلاقي از ديد قرآن



قرآن كريم انسان را داراي 4 نفس معرفي نموده است يا به نظر فلاسفه مي توان گفت، نفس انسان يكي است ولي چهار جلوه و عمل از خود نشان ميدهد مانند خورشيدي كه از پشت شيشه چهار رنگي به چهار رنگ ديده مي شود ( چنانكه فلاسفه ميگويند النفس في وحدته كل القوي يعني نفس انسان با آنكه يكي است ولي تمام جلوه هاي قواي انساني از او صادر ميشود) اسامي چهار نفس به قرار ذيل است:
1- نفس ملهمه يا الهام كننده 2- نفس اماره 3- نفس لوامه 4- نفس مطمئنه
1- نفس ملهمه: همان است كه خداوند در قرآن كريم در سوره ي شمس بعداز 10 قسم ميفرمايد: سوگند به جان و تن آدمي كه او را بي كژي و كاستي خلق كردم .
خداوند به انسان فضايل و خوييها و رذايل و بديها را الهام مي كند و وجدان و فطرت انسان تشخيص خوبي و نيكويي و بدي و زشتي را مي دهد. هر كس جانب خوبي را گرفت و به آن عمل كرد رستگار و سعادتمند شد و هر كس جانب بدي را گرفت و به آن عمل كرد نابكار و بدبخت گرديد.
و نفس و ما سويها فالهمها فجورها و تقويها قد افلح من زكيها و قد خاب من دسيها... سوره شمس، 10-7.
آدمي به هدايت فطري امهات فضايل و رذايل اخلاقي را تشخيص ميدهد و اصول اخلاقي خوب و بد را درك ميكند و به راهنمايي تكويني و فطري ميداندكه وفاي به عهد و امانت داري و راستي و درستي و شجاعت و عدالت خوب و از خلق و خوي پسنديده است و برعكس عهدشكني و خيانت در امانت و دروغگويي و نادرستي و زبوني و پستي و ظلم و بي عدالتي از صفات ناپسند است.
قرآن شريف اين هدايت را تكويني و نفس الهام كننده معرفي كرده است، گرچه انسان به الهام، وجدان اخلاقي و رذايل اخلاقي را مي شناسد و به هدايت تكويني اخلاق خوب و بد را از هم تميز ميدهد ولي اين بدان معنا نيست كه مردم مي توانند تمام مسايل اخلاقي را نزد خود و بدون پيامبري كه به او وحي شده باشد و تمام دستورات اخلاقي را بيان نموده باشد، بفهمند و همه خلقيات پسنديده و ناپسند را تشخيص دهند زيرا علم اخلاق به قدري پيچيده و مشكل است كه هنوز با بررسي هاي دقيق علماي اخلاق و فلاسفه بزرگ در طول قرن هاي متمادي هنوز هم نتوانسته اند مسايل آن را به خوبي روشن نمايند و جواب مثبت به بعضي سؤالات مربوط به علم اخلاق بدهند. فقط اسلام است كه با فرستادن پيامبران به لسان خود آنها از طرف خداوند، راه گشاي تمام مسايل اخلاقي مي باشد و تمام دستورات و تعاليمي كه براي سعادت و خوشبختي و كمال بشر از لحظه ي تولد تا هنگام مرگ ضروري است، بيان فرموده است و هر كس به آنها عمل كند سعادت واقعي دو سراي پيدا خواهد كرد.
2- نفس اماره: قرآن كريم از حضرت يوسف بيان ميكند كه : بارالها من نميتوانم نفس خود را از گرداب گناه حفظ كنم زيرا نفس اماره مرا به گناه دعوت ميكند مگر آنكه تو مرا رحم كني و از شر نفس اماره نگهم داري . و ما ابري نفسي ، ان النفس لأماره بالسوء الا مارحم ربي سوره يوسف آيه 53.
وقتي زليخا زن عزيز مصر، حضرت يوسف را در اتاق خلوت خود به معاشقه و نزديكي با خود دعوت كرد، حضرت يوسف نپذيرفت تا او را تهديد به زندان كرد. حضرت يوسف فرمود: زندان رفتن نزد من بهتر است تا كاري را كه تو ميخواهي به جا آورم.
قال رب السجن احب الي مما تدعونني اليه. سوره يوسف 33.
حضرت يوسف در شدت گرداب گناه كه غريزه جنسي و شيطان و نفس اماره او را به حكم طبيعت به طرف زليخا مي كشيدند، پناهنده به خدا شد و گفت: بارالها دستم را بگير و ياريم فرما زيرا نفس اماره مرا به گناه دعوت مي كند اگر لطف و عنايت خاص تو نباشد، ممكن است آلوده به گناه شوم در اين لحظه كه آزمايش يوسف بود، از خدا خواست و خداوند هم لطفش را شامل حال حضرت يوسف نمود و دامن او را از گناه حفظ نمود. پس به نص قرآن كريم هر كه با تقوي و پرهيزگار باشد و آن هنگام كه نفس اماره و شيطان به سراغش بيايد، به ياد خدا بيافتد و واقعا پناهنده به خدا شود، قطعي است كه خدا او را از آن مهلكه نجات مي دهد و او را از شر نفس اماره و شيطان حفظ مي كند.
ان الذين اتقوا اذا مستهم طائف من الشيطان تذكروا فاذاهم يبصرون. سوره ي اعراف آيه 20.
پس معلوم شد كه هر نوع گناه و پليدي و رذالت اخلاقي كه از طرف نفس اماره القا شد و يا شيطان وسوسه كرد و انسان خواست كه آن را به جا بياورد، اگر به ياد خدا بيفتد و خدا را حاضر و ناظر بداند و به خدا پناه ببرد، قطعا خدا او را حفظ كرده و مرتكب آن گناه نخواهد شد. از اين جهت پيامبر اكرم (ص) مي فرمايد:
بزرگترين دشمن شما همان نفس اماره و شيطان نفساني است كه در سينه ي شما وسوسه ميكند.
و در روايت است از رسول گرامي (ص)
اعدا عدوك نفسك التي بين جنبيك.
و كسي كه بي قيد و شرط پيروي نفس اماره و اميال و هواهاي نفساني خود را بكند، در واقع نفس اماره خود را معبود خود بداند، خداوند هم او را هيچگونه مددي نمي نمايد و به خودش وامي گذارد تا در چنگال نفس اماره نابود گردد و در گرداب گناه چشم و گوش بسته به هلاكت برسد. چنانچه در سوره جاثيه آيه 23 آمده است:
افرأيت من اتخذ الهه هواه و اضله الله علي علم و ختم علي سمعه و قلبه و جعل علي بصره غشاوه .
3- نفس لوامه: خداوند متعال در قرآن كريم به نفس لوامه سوگند ياد كرده است و فرموده: قسم به روز قيامت و قسم به نفس لوامه.
چنانچه در سوره ي قيامت آمده است: لا اقسم بيوم القيمه و لا اقسم بنفس الوامه .
لطف خداوند چنين اقتضا دارد كه هميشه سايه عنايتش بر سر بندگانش سايه افكند، پس از آنكه انسان فريب نفس اماره اش را خورد و مرتكب جرم و گناهي شد، فوري وجدانش بيدار مي گردد و نفس اماره را در محكمه وجدان خود محاكمه مي كند. اگر به واسطه تكرار گناه وجدان مانند قاضي معزول نگرديده باشد، مانند قاضي عادلي به انسان ميگويد: اي انسان چرا لغزش پيدا كردي و فريب شيطان و نفس اماره را خوردي و مرتكب گناه و معصيت شدي و مرتب او را سرزنش و ملامت مي كند و به او هشدار ميدهد تا آنكه بيدار شود و نزد خويش خجل و شرمنده گردد به واسطه ي آن گناه از خود متنفر شود كه چرا من مرتكب چنين جرم و گناهي شدم. اگر واقعا پشيمان و نادم شد و حقيقتا به درگاه الهي توبه كرد و پوزش طلبيد خداوند توبه او را مي پذيرد و لطفش شامل حالش ميگردد و چنانچه به نص صريح قرآن كريم، خداوند ميفرمايد:
اي پيامبر گرامي اگر بندگان گنه كار مؤمن من نزد تو آيند و توبه واقعي كنند از طرف من به آنان درود و سلام بفرست و بگو اگر شيطان شما از روي جهالت و ناداني فريب داده نه اينكه گناه از روي بي اعتنايي به حكم الهي انجام داده باشيد در اينصورت خداوند از گناهان شما ميگذرد به شرط آنكه ترك گناهان خود نموده، توبه واقعي نماييد. انعام- 154.
پس نفس لوامه محكمه وجداني است كه انسان را متوجه خطا و لغزش نموده تا با توبه حقيقي تدارك و دوري از گناه كند.
4- نفس مطمئنه: بالاترين مقام ارجمندي كه خداوند به بندگان خالصش مرحمت ميفرمايد همان مقام نفس مطمئنه است. چنانكه در قرآن كريم ميفرمايد:
يا ايتها النفس المطمئنه ارجعي الي ربك راضيه مرضيه، فادخلي في عبادي و ادخلي جنتي.
اي كسانيكه به مقام شامخ نفس مطمئنه رسيديد به قرب پروردگارتان كه نهايت اوج كمال انسانيت است برگرديد در حاليكه هم شما از پروردگارتان راضي و خشنود و هم پروردگارتان از شما راضي و خشنود است پس در زمره ي بندگان خالص من درآئيد و در بهشت جاويدان من داخل شويد . فجر-17.
البته انسان به اين مقام رفيع نمي رسد جز آنكه از بوته امتحان و آزمايشهاي الهي با مجاهدتهاي پيگير خود درآيد و هيچگاه پيروي هوي و هوس و نفس اماره خود را ننمايد بلكه هميشه به نص صريح قرآن كريم خدا را حاضر و ناظر و خودش را در محضر حق بداند. چنانچه در سوره فجر 14 آمده است: ان ربك لبالمرصاد و اگر شيطان خواست او را فريب بدهد، چون هميشه به ياد خدا بوده و خوف و خشيت الهي را در نظر داشته و جلوي هواي نفس را گرفته است، در اين هنگام بهشت برين جايگاه او مي باشد.
و اما من خاف مقام ربه و نهي النفس عن الهوي فان الجنه هي المأوي نازعات- 40
و اين حالت براي انسان ايجاد نميگردد مگر آنكه هميشه دل و جانش به ياد حق و زبانش به ذكر خدا باشد چنانچه در سوره ي رعد آيه 28 چنين آمده است: الذين آمنوا و تطمئن قلوبهم بذكرالله الا بذكر الله تطمئن القلوب . آنها كه بخدا ايمان آورده و دلهاشان بياد خدا آرام ميگيرد آگاه شويد كه تنها ياد خدا آرام بخش دلها است.
 
امتیاز دهی
 
 

نسخه قابل چاپ


تعداد بازديد اين صفحه: 28112
Guest (PortalGuest)

دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم (شعبه اصفهان)
مجری سایت : شرکت سیگما