در رابطه با نماز شب بايد گفت به طور كلي عامل عدم توفيق نماز شب دو چيز است:

1. عوامل جسمي ;

 گاهي خستگي زياد مغز و اعصاب و وضعيت مزاجي خواب را سنگين و طولاني مي كند. پرخوري در شب , خود علتي ديگر براي خواب طولاني و سنگين مي باشد. حضرت عيسي (علي نبينا و آله و عليه السلام ) خطاب به بني اسرائيل فرمود: ((يا بني اسرائيل ! لا تكثروا الأكل فانه من اكثر الاكل اكثر النوم , و من اكثر النوم اقل الصلاه كتب من الغافلين ; اي بني اسرائيل ! خوردن خود را زياد نكنيد, زيرا هر كس بر خوردن خود بيفزايد, بر خوابيدن خود هم مي افزايد و هر كس كه بر خواب خود بيفزايد, از نماز كم مي گذارد (و در نتيجه ) در زمره غافلان نوشته مي شود)), (همان , ج 1, ص 117, ر 590). غذاهايي هستند كه اگر تنها به آن ها اكتفا شود, خواب طولاني و سنگين را به دنبال دارد; مثل نان و ماست يا دوغ و... براي تعديل خواب و توفيق براي نماز شب , به تذكرات زير توجه كنيد:

 الف . خواب قيلوله و قبل از ظهر - كه استحباب شرعي هم دارد - ترك نشود. اين خواب مختصر, ولي بسيار مفيد است . اگر قبل از ظهر ميسر نيست با فاصله اي بعد از ناهار انجام گيرد. اگر اصلا" خواب روز ميسر نيست , حداقل بايد دقايقي دراز كشيد.

 ب . كم خوري در شب : امام رضا(ع ) مي فرمايند: ((من اراد ان يكون صالحا" خفيف الجسم ]و اللحم [ فليقلل من عشائر بالليل ; هر كس مي خواهد (بدني ) سالم و جسم و گوشتي سبك داشته باشد, بايد شام خود را كم كند)), (همان , ص 123, ر 635). بايد از افراط و تفريط در خوردن پرهيز شود. كم خوري غير از نخوردن يا بد خوردن است . ميزان كم خوري را رسول اكرم (ص ) چنين مي فرمايند: ((كل وانت تشتهي , و امسك و انت تشتهي ; در حالي كه اشتها داري , بخور و در حالي كه (هنوز) اشتها داري , از خوردن دست بكش )), (همان , ر 633).

 ج . غذاي مناسب شب : كيفيت غذا جوري باشد كه اعصاب و بدن سست نشود. شب ها از ماست , دوغ , كشك و مانند آن استفاده نشود يا در كنار آن ها چند دانه خرما يا كشمش يا مويز و مانند آن خورده شود. هر كس بايد با توجه به مزاج خود, برنامه غذايي مناسبي براي خود داشته باشد. دقت كنيد چه غذاهايي به شما قوت مي بخشد, چه غذاهايي رخوت و نسبت به چه غذاهايي حساسيت داريد. مثلا" خرما براي بعضي مزاج ها سازگار نيست , زيرا موجب جوش صورت و دمل مي شود.

 د. شام اول شب : هر چه وقت خوردن شام به اول شب نزديك تر باشد و با وقت خواب فاصله داشته باشد, بهتر است .

 ه'. زود خوابيدن : شب ها - مخصوصا" شب هاي كوتاه - بايد زودتر خوابيد به گونه اي كه حتي در شب هاي كوتاه حداقل بشود چهار ساعت مداوم خوابيد. بقيه خواب در وقت ديگر جبران مي شود. البته شب هاي بلند, هفت ساعت مداوم هم مي شود خوابيد.

2. عوامل روحي :

 الف . گناه : اما باقر(ع ) مي فرمايند: ((جاء رجل الي اميرالموئمنين (ع ) فقال : اني قد حرمت الصلاه بالليل , فقال : قد قيد تك ذنوبك ; مردي به محضر حضرت علي (ع ) آمد و پرسيد: من از نماز شب محروم شده ام . حضرت فرمود: گناهانت تو را مقيد كرده است .)), (همان , ج 5, ص 421, ر 10465). اين درباره بسياري از مردم صادق است .

 ب . عجب : گاهي عجب ناشي از عبادت و نماز شب , خود عاملي است كه انسان را از نماز شب محروم مي دارد. براي جلوگيري از اين عجب , خداوند تعالي از روي لطف , بنده خود را در خواب مي دارد. البته اين بسيار كم اتفاق مي افتد و براي كساني است كه غالبا" توفيق نماز شب را دارند.

 ج . ضعف اراده : نماز شب اراده و عزم مي خواهد. خواستن تنها كافي نيست , بايد با تصميم جدي خوابيد. ضعف اراده از مهم ترين عوامل محروم ماندن از نماز شب و سحرخيزي مي باشد. بايد با اين ضعف و سستي اراده مبارزه كرد. امام علي (ع )مي فرمايند: ((ضادوا التواني بالعزم ; به وسيله عزم , با سستي مبارزه كنيد)), (همان , ج 6, ص 305, ر 12624).

 تفكر در اهميت نماز شب و خواندن دعاهاي قبل از خواب , براي تقويت اراده و عزم مفيدند. در هر صورت , اگر گاهي موفق به نماز شب نشديد, قضاي آن را به جا آوريد. نماز شب بايد از كم شروع شود, با حذف مستحبات طولاني آن , مي شود همه آن را در ده دقيقه خواند; ولي اگر حال خوشي دست داد, طولاني كردن آن به اندازه كشش حال , اشكالي ندارد.

امام صادق(ع) در حديثي مي فرمايد: هر كس اين آيه را هنگام خواب بخواند در هر ساعتي كه مي خواهد بيدار مي شود: «قل انما انا بشر مثلكم يوحي الي انما الهكم اله واحد، فمن كان يوجو لقاء ربه فليعمل عملا  صالحا و لا يشرك بعباده ربه احدا» (آيه آخر سوره كهف).

البته خواندن اين آيه تمام علت براي بيدار شدن نمي باشد بلكه بايد زمينه هاي بيدار شدن را كه به آنها اشاره شد فراهم كرد و سپس از بركات و آثار اين آيه شريفه كه جزيي از علت است استمداد كرد.

 در آخر سفارش اكيد مي شود كه فقط با عمل به اين راهكارها و عزم جزم و اراده محكم مي توان هر شب به نماز شب موفق شد. سعي كنيد بدون كوك كردن ساعت بيدار شويد. عادت به نماز شب و سحرخيزي، ممكن است حداقل دو سال طول بكشد; بنابراين از افت و خيزها، بيدار شدن ها و بيدار نشدن ها, سستي و دل سردي به خود راه ندهيد.

امادر رابطه با زمان نماز شب بايد گفت موقع نماز شب از نيمه شب تا اذان صبح است وهرچه به اذان صبح نزديك تر شود از ثواب بيشتري برخوردار ميشود اما شخصي كه مي داند در وقت فضيلت كه از ثواب بيشتري برخوردار است نمي تواند بيدار شود مي تواند همان ابتداي نيمه شب وقبل از آن بخواند.