پيش از تبيين پاسخ نهايى بايد يك نوع تفسير اجمالى از دعا و مصلحت ارائه دهيم.

دعا كليد عطاء و وسيله قرب الهى عبادت و حيات روح و روح حيات است. دعا، كوبه باب رحمت رحيميه و سبب فتوح بركات شرح صدر و نور و ضياى سر است. دل بى دعا بها ندارد و دل بى بها بها ندارد «قل ما يعبوبكم ربى لولا دعاؤكم» بگو اگر دعاى شما نباشد پروردگار من شما را چه وزن نهد و به شمار آورد [(1)(2) در باب اهميت دعا روايات بى شمارى از امامان معصوم سلام الله عليهم به ما رسيده كه انجام آن را براى هر مؤمنى لازم مى گرداند.(3)

اما مصلحت مصلحت هاى قضاى الهى است و مسأله قضا و قدر از ژرفترين مباحث دينى، عقلى و شهودى است و ما تنها به اجمال تعريفى از آن ارائه مى دهيم.

قضا، آن احكام و خصوصياتى است كه حق سجانه در مرتبه علمى خود همچون لوح محفوظ و ام الكتاب براى هر يك از اشياء معلوم خود مسجل كرده و حتمى گردانيده است.(4)

اين قضا و مصلحت، يعنى تمامى آنچه را كه بايد بر اشياء و اشخاص فرود آيد، دو ويژگى بسيار بسيار مهم دارد يكى از اين ويژگيها: اراده و اختيارى است كه برا ى شخص مختار فرود مى آيد و ديگرى بداء و بازگشت قضا است كه در همان لوح محفوظ در كنار هر حكم و خصوصيت محتوم قرار مى گيرد كه حكم را قابل تغيير مى كند. و لذا امام باقر عليه السلام مى فرياد: «ثم يوحى الله الى الملكين أكتبا عليه قضائى و قدرى و نافذ أمرى و اشترطالى البداء فيما تكتبان» آنگاه خداوند به دو فرشته وحى مى كند: قضا و قدر و جارى شدن امر مرا درباره او مى نويسيد و در آنچه مى نويسيد بداء مرا شرط كنيد [(5) و يكى از عواملى كه حكم قضا و مصلحت را تغيير مى دهد. اراده دعا است كه بنده با ابراز دعا همراه با شرايط و آداب خاص به آن كه در كتاب هايى همچون «رساله نور على نور، علامه حسن زاده و ميزان الحكمه، باب دعا» ذكر شد،

مى تواند مصحلت را تغيير دهد و ما در اينجا به چند روايت اشاره مى كنيم:

حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم مى فرمايند: «لايرذالقضاء الاالدعا» قضا را چيزى جز دعا بر نمى گرداند [(6)

امام سجاد عليه السلام مى فرمايد: «الدعا يدفع البلاء النازل و ما لم ينزل» دعا بلاي نازل شده و نازل نشده را دفع مى كند [(7)

امام موسى كاظم عليه السلام مى فرمايد: «عليكم بالدعاء لله فان الدعاء و الطلب الى الله يرد البلاء و قد قدر و قضى و» هميشه دعا كنيد زيرا دعا به درگاه خدا و مسألت كردن از او بلايي را كه قضا و قدر الهى به آن تعلق گرفته دفع مى كند [(8)

نفس دعا اظهار عجز و فقر و عبوديت به ساحت بى مثال الهى است و خود اين معنى ارزش دارد و مصلحت الهى مشروط به شروطى است كه دعاى عبد نيز يكى از آن شروط مى باشد پس دعا نه تنها تضادى با مصلحت الهى ندارد بلكه مى تواند از شروط تحقق مصحلتى باشد.

پى‏نوشت‏

 (1)) فرقان/ 77- بنگريد: رساله نور على نور، ص 9 و 10).

 (2)

 (3)) بنگريد ميزان الحكمه، كافى و باب دعا (

 (4)) بنگريد: رساله قضا و قدر علامه دهدار و رساله خير الاثر در رد جبر و قدر، علامه حسن زاده آملى (

 (5)) ميزان الحكمه، باب قضا و قدر، ج 2، ص 840 و كافى، ج 6، ص 41)

 (6)) ميزان الحكمه، ج 1، ص 053)

 (7)) ميزان الحكمه، ج 1، ص 053)

 (8)) ميزان الحكمه، ج 1، ص 053)