پسركم، هر چند من به اندازه همه آنان كه پيش از من بوده‌اند نزيسته‌ام، اما در كارهاشان نگريسته‌ام و در سرگذشت‌هاشان انديشيده، و در آنچه از آنان مانده، رفته و ديده‌ام تا چون يكي از ايشان گرديده‌ام، بلكه با آگاهي كه از كارهاشان به دست آورده‌ام، گويي چنان است كه با نخستين تا پسينشان به سر برده‌ام. پس، از آنچه ديدم، روشن را از تار و سودمند را از زيانبار باز شناختم و براي تو از هر چيز زبده آن را جدا ساختم و نيكويي آن را برايت جستجو كردم و آن را كه شناخته نبود، از دسترس تو به دور انداختم، و چون به كار تو چونان پدري مهربان عنايت داشتم و بر ادب آموختنت همت گماشتم، چنان ديدم كه اين عنايت در عنفوان جواني‌ات به كار رود و در بهار زندگاني كه نيتي پاك داري و نهادي بي آك. و اينكه نخست تو را كتاب خدا بياموزم، و تأويل آن را به‌تو تعليم دهم، و شريعت اسلام و احكام آن را از حلال و حرام بر تو آشكار سازم و به ديگر چيز نپردازم. سپس از آن ترسيدم كه مبادا راي و هوايي كه مردم را دچار اختلاف گردانيد تا كار بر آنان مشتبه گرديد، بتازد و بر تو نيز كار را مشتبه سازد. پس هرچند آگاه ساختنت را از آن خوش نداشتم، استوار داشتنش را پسنديده‌تر داشتم تا آنكه تو را به حال خود واگذارم، و به دست چيزي كه هلاكت در آن است بسپارم، و اميد بستم كه خدا توفيق رستگاريت عطا فرمايد، و راه راست را به‌تو بنمايد. پس اين وصيت را در عهده‌ات مي‌گذارم و تو را به خدا مي‌سپارم. ‌
و بدان پسركم، آنچه بيشتر دوست دارم از وصيتم به كار بندي، از خدا ترسيدن است و بر آنچه بر تو واجب داشته، بسنده كردن، و رفتن به راهي كه پدرانت پيمودند و پارسايان خاندانت بر آن راه بودند؛ چه، آنان از نگريستن در كار خويش باز نايستادند؛ چنان كه تو مي‌نگري، و نه از انديشيدن چنان كه تو مي‌انديشي، و انجام كار چنانشان كرد كه آنچه را شناختند به كار بستند، و از بند آنچه بر عهده‌شان نبود رستند، و اگر نفس تو پذيرفتن چنين نتواند، و خواهد چنان كه آنان دانستند بداند، پس بكوش تا جستجوي تو از روي دريافتن و دانستن باشد نه به شبهه‌ها در افتادن و جدال را بالا بردن، و پيش از اينكه اين راه را بپويي، بايد از خداي خود ياري جويي. و براي توفيق خود، روي بدو آري و آنچه تو را به شبهه‌اي دچار سازد يا به گمراهي‌ات در اندازد، واگذاري. ‌
و چون يقين كردي دلت روشن شد و ترسيد، و انديشه‌ات فراهم شد و به كمال رسيد، و هم تو بر يك چيز مقصور گرديد، در آنچه برايت روشن ساختم، بنگر و چون نگريستي، به كار ببر. و اگر آنچه دوست داري تو را دست نداد و آسودگي فكر و انديشه‌ات ميسر نيفتاد، بدان راهي را كه درست نمي‌بيني مي‌سپاري، و در تاريكي گام مي‌گذاري، و آن كه در طلب دين است، نه آن است و نه اين است و در چنين حال بازداشتن خويش بهترين است. ‌
پس پسركم وصيت مرا نيك درياب و از به كار بستن آن روي بر متاب و بدان آن كه مرگ را بر سر آدمي مي‌آرد، همان است كه زندگي را در دست دارد، و آن كه مي‌آفريند، همان است كه مي‌ميراند، و آن كه نابود مي‌سازد، آن است كه بازمي‌گرداند و آن كه به بلا مي‌آزمايد، هم او عافيت عطا مي‌فرمايد. و بدان كه جهان بر پاي نمانده جز بر سنتي كه خدا كار آن را بر آن رانده: كه يا نعمت است و يا ابتلا، و سرانجام پاداش روز جزا، يا ديگر چيزي كه خواست و بر ما ناپيداست. پس اگر دانستن چيزي از اين جمله بر تو دشوار گردد، آن دشواري را از ناداني خود به حساب آر؛ چه، تو نخست كه آفريده شدي، نادان بودي سپس دانا گرديدي، و چه بسيار است آنچه نمي‌داني و در حكم آن سرگرداني، و بينشت در آن راه نمي‌يابد، سپس آن را نيك مي‌بيني و مي‌داني. پس چنگ در رشته بندگي كسي زن كه تو را آفريده، و به اندامت كرده و روزيت بخشيده. پس تنها بنده او مي‌باش و روي به سوي او آر و تنها از او بيم دار و بدان، پسركم كه هيچ كس چون رسول(ص) از خدا آگاهي نداده است. پس خرسند باش كه او را راهبرت گيري و براي نجات، پيشوايي‌اش را بپذيري. ‌
من در نصيحت تو كوتاهي نكردم، و تو هر چند بكوشي و درباره خود بينديشي، به پايه انديشه‌اي كه من در حق تو دارم، نخواهي رسيد. و بدان پسركم، اگر پروردگارت شريكي داشت، پيامبران او نزد تو مي‌آمدند، و نشانه‌هاي پادشاهي و قدرت او را مي‌ديدي، و از كردار و صفتهاي او آگاه مي‌گرديدي؛ ليكن او خداي يكتاست؛ چنان كه خود خويش را وصف كرده است. كسي در حكمراني وي مخالف او نيست، و ملك او جاودانه و هميشگي است. آغاز همه چيزهاست. و او را اوليت نيست، و آخر است پس از همه اشيا و او را نهايت نيست. برتر از آن است كه ربوبيت او را دلي فراگيرد و يا در ديده‌اي جاي پذيرد، و چون اين را دانستي، كار چنان كن كه از چون تويي بايد كه خرد منزلت است و بي‌مقدار، و توانايي‌اش كم و ناتواني‌اش بسيار و طاعت خدا را خواهان و از عقوبتش ترسان، و از خشم او هراسان كه خدا تو را جز نيكوكاري نفرموده و جز از زشتكاري نهي ننموده. ‌

پسركم، من تو را از دنيا آگاه كردم، و از دگرگون شدنش و از ميان رفتن و دست به دست گرديدنش، و تو را خبر دادم از آن جهان، و آنچه در آنجا آماده است براي مردم آن، و براي تو درباره هر دو، مثلها راندم تا از آنها پند پذيري و دستور كار خويش گيري. داستان آنان كه دنيا را آزمودند و شناختند، همچون گروهي مسافرند كه به جايي منزل كنند، ناسازوار، از آب و آباداني به كنار. و آهنگ جايي كنند پرنعمت و دلخواه، و گوشه‌اي پر آب و گياه. پس رنج راه را بر خود هموار كنند، و بر جدايي از دوست و سختي سفر، و ناگواري خوراك دل نهند كه به خانه فراخ خود رسند، و در منزل آسايش خويش بيارمند. پس رنجي را كه در اين راه بر خود هموار كردند، آزار نشمارند و هزينه‌اي را كه پذيرفتند، تاوان به حساب نيارند و هيچ چيز نزدشان خوشايندتر از آن نيست كه به خانه‌شان نزديك كرده و به منزلشان درآورده. ‌
و داستان آنان كه به دنيا فريفته گرديدند، چون گروهي است كه در منزلي پر نعمت بودند و از آنجا رفتند و در منزلي خشك و بي آب و گياه رخت گشودند. پس چيزي نزد آنان ناخوشايندتر و سخت‌تر از جدايي منزلي نيست كه در آن به سر مي‌بردند و رسيدن به جايي كه بدان روي آوردند. ‌
پسركم، خود را ميان خويش و ديگري ميزاني بشمار؛ پس آنچه براي خود دوست مي‌داري، براي جز خود دوست بدار و آنچه تو را خوش نيايد، براي او ناخوش بشمار. و ستم مكن؛ چنان كه دوست نداري بر تو ستم رود، و نيكي كن؛ چنان كه دوست مي‌داري به تو نيكي كنند. و آنچه از جز خود زشت مي‌داري، براي خود زشت بدان، و از مردم براي خود آن را بپسند كه از خود مي‌پسندي در حق آنان، و مگوي به ديگران آنچه خوش نداري شنيدن آن، و مگو آنچه را نداني، هرچند اندك بود آنچه مي‌داني، و مگو آنچه را دوست نداري به تو گويند. ‌
و بدان كه خود پسندي آدمي را از راه راست بگرداند و خردها را زيان رساند. پس سخت بكوش و گنجور ديگري مشو، و چون راه خويش يافتي، چندان كه تواني، پروردگارت را فروتن باش و به راه طاعت او رو. ‌
و بدان كه پيشاپيش تو راهي است دراز، و رنجي جانگداز، و تو بي‌نياز نيستي در اين تكاپو از جستجو كردن به طرزي نيكو. توشه خود را به اندازه گير چنانكه تو را رساند و پشتت سبك ماند، و بيش از آنچه توان داري بر پشت خود منه كه سنگيني آن بر تو گران آيد، و اگر مستمندي يافتي كه توشه‌ات را تا به قيامت برد، و فردا كه بدان نيازمندي تو را به كمال پس دهد، او را غنيمت شمار و بار خود را بر پشت او گذار و توشه او را سنگين كن؛ چنان كه تواني؛ چه، بود كه او را بجويي و نشاني از وي نداني، و غنيمت دان آن را كه در حال بي‌نيازيت از تو وام خواهد تا در روز تنگدستي‌ات بپردازد، و بدان كه پيشاپيش تو گردنه‌اي دشوار است، سبكبار در بر شدن بدان آسوده‌تر از سنگين‌بار است، و كندرونده در پيمودن آن زشت حالتر از شتابنده، و فرود آمدن تو در آن مسير بر بهشت يا دوزخ بود ناگزير. پس پيش از فرود آمدنت، براي خويش پيشروي روانه ساز و پيش از رسيدنت، خانه را بپرداز كه پس از مرگ جاي عذر خواستن نيست، و نه راه به دنيا بازگشتن. ‌

و بدان كسي كه گنجينه‌هاي آسمان و زمين در دست اوست، تو را در دعا رخصت داده و پذيرفتن دعايت را بر عهده نهاده، و تو را فرموده از او خواهي تا به تو دهد، و از او طلبي تا تو را بيامرزد. و ميان تو و خود كسي را نگمارده تا تو را از وي باز دارد، و از كسي ناگزيرت نكرده كه نزد او برايت ميانجي گري آرد. و اگر گناه كردي، از توبه‌ات منع ننموده و در كيفرت شتاب نفرموده، و چون بدو بازگردي، سرزنشت نكند و آنجا كه رسوا شدنت سزاست، پرده‌ات را ندرد و در پذيرفتن توبه، بر تو سخت نگرفته و حساب گناهت را نكشيده، و از بخشايش نوميدت نگردانيده، بلكه بازگشتت را از گناه نيك شمرده و هر گناهت را يكي گرفته و هر كار نيكويت را ده به حساب آورده، و درِ بازگشت را برايت باز گذارده و چون بخوانيش، آوايت را شنود و چون راز خود را با او در ميان نهي، آن را داند. پس حاجت خود بدو نمايي و آنچه در دل داري، پيش او بگشايي و از اندوه خويش بدو شكايت كني و خواهي، تا غم تو را گشايد و در كارها ياري‌ات نمايد و از گنجينه‌هاي رحمت او، آن را خواهي كه بخشيدنش از جز او نيايد، از افزون كردن مدت زندگاني و تندرستي‌ها و در روزيها فراواني. ‌
پس كليد گنجهاي خود را در دو دستت نهاده كه به تو رخصت سؤال از خود را داده تا هرگاه خواستي، درهاي نعمت او را با دعا بگشايي و باريدن باران رحمتش را طلب نمايي. پس دير پذيرفتن او، تو را نوميد نكند كه بخشش بسته به مقدار نيت بود، و بسا كه در پذيرفتن دعايت درنگ افتد، و اين براي آن است كه پاداش خواهنده بزرگتر شود و جزاي آرزومند كاملتر، و بوَد كه چيزي را خواسته‌اي و تو را نداده‌اند، و بهتر از آن در اين جهان يا آن جهانت داده‌اند يا بهتر بوده كه از تو بازداشته‌اند، و چه بسا چيزي را طلبيدي كه اگر به تو مي‌دادند، تباهي دينت را در آن مي‌ديدي. پس پرسشت در باره چيزي باشد كه نيكي آن برايت پايدار ماند، و سختي و رنج آن به كنار، كه نه مال براي تو پايدار است و نه تو براي مال برقرار. ‌
و بدان كه تو براي آن جهان آفريده شده‌اي نه براي اين جهان، و براي نيستي نه براي زندگاني جاودان، و براي مردن نه زنده بودن، و بدان تو در منزلي هستي كه از آن رخت خواهي بست، و خانه‌اي كه بيش از روزي چند در آن نتواني نشست و در راهي هستي كه پايانش آخرت است، و شكار مرگي كه گريزنده از آن نرهد، و آن را كه جويد بدو رسد و از دست ندهد، و ناچار پنجه بر تو خواهد افكند، پس بترس از آن كه تو را بيابد و در حالتي باشي ناخوشايند، با خود از توبه سخن به ميان آورده باشي، و او تو را از آن باز دارد، و خويشتن را تباه كرده باشي. ‌

پسركم، فراوان به ياد مردن باش و ياد آنچه با آن بر مي‌آيي و آنچه پس از مردن روي بدان‌نمايي؛ تا چون بر تو در آيد، ساز خويش را آراسته باشي و كمر خود را بسته، و ناگهان نيايد و تو را مغلوب نمايد، و مبادا فريفته شوي كه بيني دنيا داران به دنيا دل مي‌نهند، و بر سر دنيا بريكديگر مي‌جهند؛ چه، خدا تو را از دنيا خبر داده و دنيا وصف خويش را با تو در ميان نهاده و پرده از زشتي‌هايش برايت گشاده. همانا دنيا پرستان سگان‌اند عوعوكنان، و درندگان‌اند در پي صيد دوان. برخي را برخي بد آيد، و نيرومندشان ناتوان را طعمه خويش نمايد، و بزرگشان برخُرد دست چيرگي گشايد. دسته‌اي اشتران پايبند نهاده، و دسته‌اي ديگر رها و خِرد خود را ازدست داده؛ در كار خويش سرگردان، در چراگاه زيان، در بياباني دشوار گذر روان، نه شباني كه به‌كارشان رسد، نه چراننده‌اي كه به چراشان برد، دنيا به راه كوري شان راند و ديده‌هاشان را از چراغ هدايت بپوشاند. در بيراهگي‌اش سرگردان، و فرو شده در نعمت آن. دنيا را پروردگار خود گرفته‌اند و دنيا با آنان به بازي پرداخته و آنان سرگرم بازي دنيا و آنچه را پس آن است، فراموش‌ساخته!‌
باش تا پرده تاريكي بگشايد كه گويي راه سفر بريده است و كاروان به منزل رسيده، و آن كه بشتابد، بوَد كه كاروان را دريابد، و بدان كسي كه بارگي‌اش روز و شب است، او را براند؛ هر چند وي ايستاده ماند و راه را بپيمايد، هرچند كه بر جاي بود و راحت نمايد. ‌
و به يقين بدان كه تو هرگز به آرزويت دست نخواهي يافت، و از اجل روي نتواني برتافت، و به راه كسي هستي كه پيش از تو مي‌شتافت. پس آنچه را مي‌خواهي، آسان گير و در آنچه به دست مي‌كني؛ طريق نيك را بپذير <چه بسا جستجو كه به از دست شدن مايه كشاند. > و هر جوينده روزي نيابد و هر آهسته‌رو محروم نماند. نفس خود را از هر پستي گرامي دار، هرچند تو را بدانچه خواهاني رساند؛ چه، آنچه را از خود بر سر اين كار مي‌نهي، هرگز به تو بر نگرداند. بنده ديگري مباش، حالي كه خدايت آزاد آفريده، و در آن نيكي كه جز به بدي به دست نيايد و آن توانگري كه جز با سختي و خواري بدان نرسند، كسي چه خوبي ديده؟‌
و بپرهيز از اينكه بارگي‌هاي طمع تو را برانند، و به آبشخورهاي هلاكت رسانند، و اگرتواني ميان خود و خدا، خداوند نعمتي را حجاب نگرداني، چنان كن كه داني؛ چه، تو بهره‌‌هاي خود را بيابي و حص-ه خويش را بگيري و محروم نماني، و اندكي از جانب خداي سبحان بزرگتر وگراميتر است از بسيار آفريدگان، هر چند همه از اوست اندك يا فراوان. و جبران آنچه به نگفتن به‌دست نياورده‌اي، آسانتر بود تا تدارك آنچه به گفتن از دست داده‌اي؛ كه نگاهداري آنچه‌در آوند است، به استوار بستن آن به بند است، و نگاه داشتن آنچه به دستهايت داري، دوست‌تردارم تا به گرفتن آنچه در دست ديگري است دست پيش آري. و تلخي نوميدي بهتر تا از اين و آن طلبيدن، و ورزيدن با پارسايي بهتر تا بي‌نيازي و به گناه آلوده گرديدن، و مرد بهتر از هر كس نگهبان راز خويش است و بسا كوشنده كه براي زياني كوشد كه او را در پيش است. آن كه پرگويد، ياوه‌سراست، و آن كه بينديشد بيناست. با نيكان بنشين تا از آنان به حساب آيي و از بدان‌بپرهيز تا در شمار ايشان در نيايي. بد خوراكي است كه از حرام به دست شود، و ستم بر ناتوان زشت‌ترين ستم بود. جايي كه مدارا درشتي به حساب آيد، به جاي مدارا درشتي بايد. بسا كه دارو بيماري شود و درد درمان گردد، بسا اندرز دهد آن كه از او اندرز نپايند، و خيانت كند آن كه پي اندرز نزد او آيند. و بپرهيز از تكيه كردنت بر آرزوها كه آن كالاي احمقان است، و خرد به‌خاطرسپردن تجربه‌هاست، و بهتر چيز كه آزمودي، آن بود كه پند تو در آن است. فرصت را غنيمت دان؛ پيش از آنكه از دست رود و اندوهي گلوگير شود. هر خواهنده به مقصود نرسد و هر رفته، باز نگردد. از جمله زيانها توشه رفتن فراهم نياوردن است و آخرت را تباه كردن. هر كاري راپاياني بود و آنچه برايت مقدر شده، زودا كه به تو رسد! سوداگر به خطر افكننده خويش است، وبسا اندك كه بالنده‌تر از بيش است. نه در ياور بي مقدار سودي بود، و نه در دوست به تهمت گرفتار. ‌