مقدمه
دیر زمانی است که مرسوم است در مراسم های عزاداری اهل بیت (علیهم السّلام) مدح و صفات امامان شیعه رابازگو می کنند. این کار دو اثر دارد.نخست اینکه حاضران در جلسه با ویژگی ها و امتیازات خاص آنان آشنا می شوند و معرفت شان نسبت به مقام آن بزرگواران بیشتر می شود . این ثمر عقلانی و معرفتی بسیار با اهمیت است . اثر دیگر این است که مخاطب با امام خویش ارتباط روحی و عاطفی برقرار می کند و روان او آرامش می یابد. در حقیقت در این مراسم ها هم دل و هم عقل تغذیه می شود.و هر کدام بهره خود را می برند.اما از آنجایی که برخی می خواهند شور و شوق بیشتری در جلسه حاصل شود و مخاطب بیش از پیش شگفت زده شود و ندبه کند، می کوشند سخنانی را به امامان شیعه نسبت دهند که بیش از شأن ومقام آنان است.
مانند:" لا اله الا حسین" و یا "لا اله الا زینب"، آنان که حسین را خدا پندارند کفرش به کنار عجب خدایی دارند. گاهی نیزصفت خالقیت به آنان می دهند : «حیدر خالق ارض و سمایی» و گاهی آنان را به گونه ای معرفی می کنند که گویی قدرت مطلق دارند و روز قیامت می توانند هر کس را با هر مقدار بار معصیت از عذاب آتش برهانند. در معنای این شعر دقت کنیم: بخشودگی اهل گنه روز قیامت وابسته به یک چرخش چشمان حسین است. این سخنان غلو نام دارد و چون مخلوق خدا را در جایگاه خدا قرار می دهد با عقل و شرع ناسازگار است.
آثار زیان بار غلّو
پیامبران و امامان معصوم با همه امتیازاتی که ارند،مخلوق خدا هستند و وظیفه اصلی آنان هدایت بشریت به سمت سعادت است. نسبت خدایی به آنان دادن دو خسارت را به همراه دارد.نخست اینکه پیامبر ویا امام الگوی عملی انسانها می باشندومهم ترین نقش آنان در همه ابعاد زندگیشان مقام الگو بودن آنهاست. قرآن پیامبر را ا ینگونه معرفی می کند:" لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثیراً. قطعاً براى شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقى نیکوست: براى آن کس که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد مىکند."
معصوم آنگاه می تواند برای انسان معمولی سرمشق باشد که مانند سایر انسانها دارای قوه شهوت و غضب باشد و قدرت بر معصیت نیز داشته باشد اما در مقابل هوای نفس ایستادگی کند و اجازه ندهد قوه شهوت و غضبش از حالت تعادل خارج شود. پیامبر و امام معصوم مانند سایر انسانها وقتی غذا نخوردند گرسنه می شوند و اگر جراحتی به آنان وارد شود درد می کشند و تنها تفاوت آنان با انسانهای دیگر در این است که به پیامبر وحی می شود، و امام معصوم نیز از منبع و سرچشمه الهی تغذیه علمی می شود. البته علم امام موجب سلب اختیار نمی شود و اینگونه نیست که مانند ملائکه قدرت بر گناه نداشته باشند. بلکه می توانستند گناه کنند اما معصیت نمی کردند.
کسی که معتقد است حضرت علی (علیه السّلام) در جنگ هر ضربه شمشیر که می زد کارگر می افتاد و هر ضربه ای که به او می خورد تأثیری نداشت چگونه این اشکال را پاسخ می دهد وقتی فرد دیگری می گوید من هم اگر جای او بودم همین کار را انجام می دادم.انسان اگر تضمین داشته باشد که در میدان جنگ هر ضربه ای که می زند اثر دارد و هیچ ضربه ای به او اثر نمی کند چگونه می تواند الگوی شجاعت باشد.
حضرت علی (علیه السّلام) در زمین کشاورزی کار می کند و عرق می ریزد و خسته می شود او قطعاً می تواند برای بشریت الگو باشد چون راحت طلبی و رفاه را که طبع انسان به آن تمایل دارد کنار گذاشته و خستگی کار و تلاش را به جان خریده است و همچنین او الگوی از خود گذشتگی و ایثار است آنگاه که غذای خود را به فقیر می بخشد در صورتی که خود به آن احتیاج دارد و می تواند از طعم غذا لذت ببرد. حضرت زینب (سلام الله علیها) نیز آنگاه می تواند برای رهروان اسوه استقامت و توکل باشد که وقتی با سختی ها و پریشانی ها روبرو می شود نشکند و ایستادگی کند.
سختی هایی که هر کس را می توانست از پا درآورد اما او سر بلند از آزمون بیرون آمد.پیامبری می تواند برای سایر انسانهاالگو باشدکه مانند آنان انسان باشدبا همان شرایط و ویژگی های بشر معمولی به همین دلیل در آیه دیگر پیامبر اینگونه معرف شده " قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُکمُْ یُوحَى إِلىََّ أَنَّمَا إِلَاهُکُمْ إِلَاهٌ وَاحِدٌ فَمَن کاَنَ یَرْجُواْ لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَ لَا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدَا.من هم مثل شما بشرى هستم و [لى] به من وحى مىشود که خداى شما خدایى یگانه است. پس هر کس به لقاى پروردگار خود امید دارد باید به کار شایسته بپردازد ، و هیچ کس را در پرستش پروردگارش شریک نسازد."
خسارت دوم غلو و سخنان کفرآمیز این است که با هدف از خلقت انسان و رسالت انبیاء سازگار نیست. در قرآن هدف از خلقت انسان معرفت و بندگی خدا معرفی شده :" وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون" و هدف از رسالت پیامبران سوق دادن بشریت به توحید ویگانه پرستی است.
صفت خالقیت و قدرت مطلق و علم بی نهایت، ویژگی منحصر به فرد خداست و اگر معصومین و علم و قدرت دارند از او گرفته اند و سر رشته آن صفات به دست خداست و این گونه نیست که صفات آنان در عرض صفات خدا قرار بگیرد به گونه ای که بتوانند در خدا تأثیر بگذارند و یا خدای دیگری به حساب آیند بدیهی است که هرگاه پیامبر ویا امام معصوم آنقدر بالا برده شود که در عرض خدا قرار گیردو هیچ تفاوتی بین آنان وخدانباشد دیگر امتیاز وبرتری برای خدا باقی نمی ماند و این همان معنای شرک است که بایکتا پرستی سازگارنیست و دستور داده شده از آن بپرهیزیم و تنها گناهی است که بخشوده نخواهد شد.
نمونه ای از سخن معصوم پیرامون غلّو
ممکن است کسی از این کار دفاع کنند و استدلال کند که" این سخنان برخواسته از عشق ومحبت است و به همین دلیل نه تنها اشکالی ندارد بلکه مستحب هم می باشد."و یا بگوید:"شعر هر چقدر در آن بیشتر از عنصر خیال بهره برده شود زیباتر است و مداح با خواندن این اشعار معنای مجازی آن را مد نظر دارد و معنای حقیقی اش راقصد نمی کند.
از آن رو که برخی افراد سخنان غلو آمیز را در زمان زندگانی امامان معصوم ترویج می دادند می توانیم پاسخ این پرسش را از کلام آن بزرگواران دریابیم .دقت در گفتار آن چشمه های معرفت نشان می دهد که این کار را صحیح نمی دانستند و مرتکب آن را منحرف و اهل شقاوت می نامیدندو از طرفی در سیره عملی آنان می بینیم که با این تفکرات مبارزه می کردند. به عنوان نمونه حضرت علی (علیه السّلام) می فرمایید:" هَلَکَ فِیَّ رَجُلَانِ مُحِبٌّ غَالٍ وَ مُبْغِضٌ قَالٍ ." دو گروه به خاطر من به هلاکت افتادندافرادی که از روی محبت سخنان[ غلو آمیز] را مطرح می کردندو گروهی که از روی دشمنی سخن گفتند.
منابع
1- قرآن کریم،ترجمه محمدمهدی فولادوند.
2- امام علی (علیه السّلام):نهج البلاغه،گردآورنده سید رضی، قم، انتشارات دار الهجره.
پی نوشت :
1- سوره احزاب ایه 21،ترجمه از محمد مهدی فولادوند.
2 - سوره کهف آیه110،،ترجمه از محمد مهدی فولادوند.
3 - الذاریات ،آیه 56.
4- امام علی (علیه السّلام):نهج البلاغه،گردآورنده سید رضی، قم، انتشارات دار الهجره،ص559.